လူေတြ ဘာေၾကာင့္ ခ်စ္ၾကတာလဲ???

ဓာတုေဗဒ ပညာရွင္မ်ားရဲ႕ ခ်စ္ျခင္းေမတၱာဆိုင္ရာ စူးစမ္းေလ့လာ ေတြ႔ရွိခ်က္မ်ားအရ အခ်စ္ဆိုတာ ေတာ္ေတာ္ထူးဆန္းတဲ့ အခ်က္ကေလးေတြ အေပၚ အေျခခံေၾကာင္း ေတြ႔ရပါတယ္။
ဘက္ဖ္လိုတကၠသိုလ္က စိတ္ပညာရွင္ Mark Kristal က ခုလိုရွင္းျပခဲ့ပါတယ္။ “ဆြတ္ပ်ံ႕ၾကည္နူးဖြယ္ရာ ရင္ခုန္ရတဲ့ အခ်စ္ဆိုတာ ျဖစ္လာေစဖို႔ ခႏၶာကိုယ္တြင္း ဓာတုဓာတ္ျပဳမွဳ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ျဖစ္ဖို့ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒီဓာတ္ျပဳျခင္းေတြ ဆိုတာက ဦးေႏွာက္အာရံုေၾကာေတြနဲ့ သက္ဆိုင္တဲ့ ဓာတ္ျပဳျခင္းေတြ ျဖစ္ျပီး ဒီဓာတ္ျပဳျခင္းေတြရဲ႕ အစီအစဥ္တက် ပါ၀င္ဖြဲ႔စည္းမွဳ၊ ေရွ့ေနာက္အစီအစဥ္ က်နမွဳ ေတြေၾကာင့္ လူတစ္ေယာက္ဟာ အျခားလူတစ္ေယာက္ကို စူးနစ္နက္ရွိဳင္းစြာ ခ်စ္မိသြားတာ ျဖစ္ပါတယ္”
အဲဒီလို ဓာတ္ျပဳျခင္းေတြ ျဖစ္ေပၚလာေစတဲ့ ျပင္ပလွံဳ႕ေဆာ္မွဳ (External Stimuli) ေတြကေတာ့ ………..

(၁)ရနံ႔
အနံ႔ေၾကာင့္ ကြ်န္ေတာ္တို့ဟာ ခ်စ္မိသြား တတ္ၾကပါတယ္။ ဒီလိုေျပာတဲ့ေနရာမွာ ကိုယ္နံ႔ေမႊးပ်ံ႔ျခင္း၊ ဆြဲေဆာင္မွဳ ရွိျခင္း စတာေတြ ပါမယ္ဆိုတာကေတာ့ အားလံုးသိျပီးသားျဖစ္မွာပါ။ ဒါလဲပါပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေနာက္ထပ္ထူးဆန္းတဲ့ တစ္ခ်က္က ၾကီးက်ယ္ခမ္းနားတဲ့(သို႔) ခ်ိဳအီေမႊးပ်ံ႔တဲ့ အနံ႔တစ္စံုတစ္ရာ (ဥပမာ ပန္းအနံ႔၊ ေလထုထဲကို ေမႊးပ်ံ႔ေနေစတဲ့ ေလသန့္စင္စက္က အေမႊးနံ့လိုမ်ိဳး၊ အစားအေသာက္ေကာင္းအနံ႔) ကို ရမိတဲ့အခ်ိန္မွာ အနားက တစ္စံုတစ္ေယာက္ကို ရင္ခုန္မိသြားတတ္ပါသတဲ့။ ထူးဆန္းတယ္ေနာ္။

(၂)ဦးေႏွာက္အတြင္း ေျပာင္းလဲမွဳမ်ား
Oxytocin နဲ႔ Vasopressin ဆိုတဲ့ ေဟာ္မုန္း၂မ်ိဳးဟာ လူေတြ စတင္ခ်စ္မိတဲ့ အခ်ိန္ကေနစလို့ ခႏၶာကိုယ္ထဲမွာ ပံုမွန္ရွိေနက်ထက္ ပိုမိုမ်ားျပားစြာ ထြက္ရွိလာျပီး အခ်ိန္ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားအထိ အဲလိုမ်ားျပီး က်န္ခဲ့တယ္လို့ ဆိုပါတယ္။ Dopamine ကလဲ ပါ၀င္ ပတ္သက္မွဳ ရွိတယ္လို႔ ေတြ႔ရွိရပါတယ္။ (ထူးျခားခ်က္အေနနဲ႔ ဒီေဟာ္မုန္းေတြဟာ ေသြးေၾကာေတြ အေပၚ ၾသဇာလႊမ္းမိုးနိုင္တဲ့၊ ေသြးဖိအားကိုတိုးေစ ႏွလံုးကို ပိုအလုပ္လုပ္ေစတဲ့ ရင္ခုန္သံေတြ ဆူညံေစတဲ့ ေဟာ္မုန္းေတြ ျဖစ္ေၾကာင္း လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ေဆးပညာရဲ့ ေရွးဦးကာလ ကတည္းက ေတြ႔ရွိထားျပီး ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ခ်စ္မိျပီဆိုတာနဲ႔ ရင္ေတြခုန္၊ ခႏၶာကိုယ္အစြန္အဖ်ားေတြ ေျခေတြလက္ေတြ၊ မ်က္ႏွာေတြမွာ ရွိန္းတိန္းဖိန္းတိန္း ျဖစ္လာတတ္တာ၊ ခ်စ္ရသူအေၾကာင္း ေတြးမိတိုင္းလဲ ရင္ထဲက က်င္က်င္ေလးနဲ့ ခံစားရတာ ျဖစ္မယ္လို့ ဆက္စပ္ေတြးမိပါတယ္)
ဒီေဟာ္မုန္းေတြကို အဓိကထြက္ေစတဲ့ အေၾကာင္းအရင္းက တစ္ဖက္သားကို ဆြဲေဆာင္မွဳရွိတဲ့ အနံ႔ျဖစ္တဲ့ အတြက္ သင္ဟာ သင့္ခ်စ္သူဆီ ခ်ဥ္းကပ္ပါက ေမႊးပ်ံ႕တဲ့ ပန္းတစ္ခုခုနဲ့ ေမႊးပ်ံ႔တဲ့ အစားအေသာက္တစ္ခုခု တြဲျပီး လက္ေဆာင္ေပးရင္း ခ်ဥ္းကပ္သင့္ေၾကာင္း ပညာရွင္မ်ားက ေျပာပါတယ္။ (ဒါေၾကာင့္ အေနာက္တိုင္းမွာ ႏွင္းဆီပန္းနဲ့ ေခ်ာကလက္ေပးတဲ့ အေလ့အထ ရွိေနတာ ျဖစ္ပါတယ္)

ေနာက္ထပ္ ေဆာင္းပါးတစ္ပုဒ္ ထဲက အေၾကာင္းအရာေတြကို ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမယ္။ ဒီေဆာင္းပါး ထဲမွာေတာ့ ……………..

ဒီအရာကို ကြ်န္ေတာ္တို့က အခ်စ္လို့ အမည္သညာ မွည့္ေခၚထားပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒါဟာ သဘာ၀တရားၾကီးက လူသားမ်ိဳးဆက္ေတြ ဆက္လက္ရွင္သန္ စည္ပင္ဖြံ႔ျဖိဳး တိုးပြားလာေအာင္ လွပစြာ ပံုစံေျပာင္းထားျပီး လူေတြကို အျမင့္ဆံုး ခံစားေစတဲ့ စိတ္ခံစားမွဳ (the most exhilarating of all human emotions, probably nature’s beautiful way of keeping the human species alive and reproducing) ပဲျဖစ္ပါတယ္။
ကမၻာ့စိတ္ပညာရွင္မ်ား စုေပါင္း ေလ့လာထားခ်က္အရ လူတစ္ေယာက္အေနနဲ့ တျခား တစ္ေယာက္ကို ရင္ခုန္ျမတ္နိုး စံုမက္ခ်စ္ခင္သြားျပီ ဆိုတဲ့ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ကို ခ်ဖို့ တစ္မိနစ္ခြဲ ကေန ၄မိနစ္ပဲ ၾကာပါတယ္။ (ဒါေၾကာင့္ က်မ္းေပါင္းမ်ားစြာ ျပဳစုခဲ့တဲ့ ကမၻာေက်ာ္ စိတ္ပညာရွင္ ဆစ္ဂမန္ဖရိြဳက္က လူႏွစ္ေယာက္ရဲ့ ရာသက္ပန္ဆက္ဆံေရး ပံုစံကို စေတြ႔ေတြ႔ခ်င္း ပထမ၄မိနစ္က အမ်ားဆံုး အဆံုးအျဖတ္ေပးတယ္လို့ ေျပာခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္) ဒါေပမယ့္ ဒါဟာ အၾကိဳက္ပဲ ျဖစ္ေသးျပီး အခ်စ္ မေရာက္ေသးဘူးလို့ ေျပာရင္ စာဖတ္သူမ်ား သေဘာတူမလားပဲ။ ဘ၀နဲ့ရင္းတဲ့ နားလည္မွဳ ျမတ္နိုးတန္ဖိုးထား အထင္ၾကီးမွဳ မ်ားအားလံုး ျပည့္ျပည့္စံုစံု ရွိလာေတာ့မွ အခ်စ္စစ္ ျဖစ္မယ္လို့ ထင္ပါတယ္။
ဒီလို ျမင္ျမင္ျခင္းရင္ထဲ ေရာက္သြားေစတဲ့ အခ်က္ေတြအားလံုးရဲ့……..
၅၅ ရာခိုင္ႏွဳန္းက သူေလးရဲ့ ခႏၶာကိုယ္အမူအရာ ဘာသာစကားမ်ားေၾကာင့္၊
၃၈ ရာခိုင္ႏွဳန္းက အသံေနအသံထားနဲ့ စကားေျပာပံုေၾကာင့္၊
ေျပာတဲ့ အေၾကာင္းအရာေၾကာင့္ကေတာ့ ၇ ရာခိုင္ႏွဳန္းပဲ သက္ေရာက္မွဳ ရွိတယ္လို့ ဆိုလိုပါတယ္။
ျပီးေတာ့ ဒီလို စေတြ႔တဲ့ အခ်ိန္ကေန တကယ္ခ်စ္မိသြားတဲ့ အေျခအေနအထိကို Rutgers University က Helen Fisher က အဆင့္(၃)ဆင့္ ခြဲျခား ျပထားပါတယ္။

အဆင့္(၁)ရမၼက္ (သို႔) ႏွစ္သက္သြားျခင္း
ဒီပထမဆံုး အဆင့္ကိုေတာ့ လိင္ပိုင္းဆိုင္ရာ ေဟာ္မုန္းေတြက ေဆာင္ရြက္ေပးပါတယ္။ ေယာက်္ားေတြမွာဆို တက္စတိုစတီရုန္း၊ မိန္းမေတြမွာဆို အီစထရိုဂ်င္ေပါ့။ ဒီလူနဲ့ ေတြ႔ခဲ့တဲ့အခ်ိန္တုန္းက ဒါေတြ ကိုယ္တြင္းမွာ ပိုမို ထြက္ရွိလာတဲ့အတြက္ ဒီလူ႔ကို မေမ့နိုင္ေတာ့ဘဲ အစြဲၾကီးစြဲသြားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ (တစ္ခုေသခ်ာတာကေတာ့ ေတြ႔သမွ် လူတိုင္းနဲ့ေတာ့ ဒီေဟာ္မုန္းေတြ မထြက္ဘဲ တကယ္ရင္ထဲက လက္ခံတဲ့ သူနဲ့က်မွ ထြက္လာတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေၾကြ သြားတယ္ ဆိုတာေပါ့ဗ်ာ)

အဆင့္(၂)ဆြဲေဆာင္မွဳ (သို႔) တြယ္တာသြားျခင္း
တကယ္ကို အံ့ၾသစရာ ၾကီးက်ယ္ခမ္းနားတဲ့ အခ်ိန္ကာလ တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအခ်ိန္မွာ သင္ဟာ သင္ခ်စ္မိသြားသူ အေၾကာင္းကို တစ္ခ်ိန္လံုးနီးပါး ေတြးေန သတိရေန အရမ္းျဖစ္ေနျပီး သူ႔အေၾကာင္း အဲလို ေတြးေနရံုနဲ႔ကို အားအင္ေတြ ျပည့္၀ေနျပီး ေႏြးေထြးလန္းဆန္းေနပါလိမ့္မယ္။ အဲဒီခ်ိန္မွာ ခႏၶာကိုယ္ရဲ့ ေသြးလွည့္ပတ္မွဳ အေနအထားဟာ အေကာင္းဆံုး က်န္းမာေရးအေျခအေနမွာ ရွိေနတာကို အံ့ၾသဖြယ္ ေတြ႔ရပါတယ္။ ဒီလိုကာလမွာ မ်က္လံုးအျမင္ေတြက ေ၀၀ါးကာ ရင္ေတြခုန္ေနျပီး စဥ္းစားဆင္ျခင္နိုင္စြမ္း၊ အရွံဳးအျမတ္ တြက္ခ်က္နိုင္စြမ္းေတြ
ဒီျဖစ္စဥ္ေတြကို ျဖစ္ေစတာကေတာ့ အက္ဒရီနယ္လင္၊ ဒိုပါမင္း နဲ့ စီရိုတိုနင္ (adrenaline, dopamine and serotonin) တို႔ ျဖစ္ေၾကာင္းပါ။ သူတို႔ရဲ့ သက္ေရာက္မွဳေတြက ဘာေတြလဲ ၾကည့္ၾကရေအာင္……..။

အက္ဒရီနယ္လင္
တစ္စံုတစ္ေယာက္ကို တကယ္ေၾကြမိသြားတဲ့ အခိုက္အတန္႔ ခဏေလးမွာပဲ သင့္ခႏၶာကိုယ္မွာ အဲလို ျဖစ္လာတဲ့ ဖိစီးလွံဳ႔ေဆာ္မွဳ အေပၚ တုန္႔ျပန္မွဳ (Stress Response) တစ္ခု အေနနဲ႔ အက္ဒရီနယ္လင္ ထြက္လာပါတယ္။ သူနဲ့ အတူတူ စတီးရိြဳက္ေဟာ္မုန္း တစ္ခု ျဖစ္တဲ့ ေကာ္တီေဇာ (Cortisol) ပါ ထြက္လာပါတယ္။ ဒီပစၥည္းေတြရဲ့ ရင္ခုန္လွိဳက္ေမာ ပူထူ သြားေစတဲ့ အာနိသင္က သင့္ရဲ့ အခ်စ္သစ္ေလး အေပၚ စြဲလန္းသြားေစပါတယ္တဲ့။ ရင္ခုန္ စိတ္လွဳပ္ရွားသြားရံု မွ်မကဘဲ ေခြ်းအနည္းငယ္ပါ စို႔လာေစျပီး တခ်ိဳ့မွာဆို အာေခါင္ေတြပါ ေျခာက္လာေစတယ္လို႔ ေတြ႔ရွိထားရပါတယ္။

ဒိုပါမင္း
ခ်စ္မိကာစ အတြဲေပါင္းမ်ားစြာကို Helen Fisher နဲ႔အဖြဲ႔က ေလ့လာထားတဲ့အခါမွာ သူတို့ေတြရဲ့ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ဒိုပါမင္းပမာဏ သိသာစြာ ျမင့္မားေနတာ ေတြ႔ရွိခဲ့ရပါတယ္။ ဒီဓာတုပစၥည္းေလးက “ဆႏၵ နဲ႔ လိုခ်င္တဲ့ ခံစားမွဳ ” ကို ျမွင့္တင္ေပးျခင္းျဖင့္ သင့္ကို သာယာေပ်ာ္ရႊင္ေအာင္ ခံစားရေစျပီး ဆက္လက္ ခ်စ္မိေစပါတယ္တဲ့။ ဒီလို ခ်စ္ေနရတဲ့ ခံစားခ်က္ဟာ ဒိုပါမင္းရဲ့ အစြမ္းေၾကာင့္ မျဖတ္နိုင္ေလာက္ေအာင္ စြဲလန္းေစျပီး ကိုကင္းနဲ႔ အာနိသင္ျခင္း တူတယ္လို့ ပညာရွင္မ်ားက မွတ္ခ်က္ခ်ၾကပါတယ္။
ဒိုပါမင္းရဲ့ ေကာင္းမြန္တဲ့ အာနိသင္ေတြေၾကာင့္ ခ်စ္မိသူႏွစ္ဦးစလံုးမွာ စြမ္းေဆာင္ရည္ အင္အားေတြ ျပည့္၀ေနျခင္း၊ စိတ္အာရံု စူးစိုက္နိုင္မွဳ ေကာင္းမြန္ေနျခင္း၊ ႏွစ္ေယာက္ၾကားထဲက ဆက္ဆံေရးရဲ႕ အေသးစိတ္ေလးေတြက အစ ခံစား၀မ္းေျမာက္ ေက်နပ္ေပ်ာ္ရႊင္နိုင္စြမ္းေတြ ရရွိေနလို့ လူ႔ဘ၀ရဲ့ အရမ္းကို ေပ်ာ္ရႊင္ခ်မ္းေျမ့ရတဲ့ ကာလေတြကို ရရွိေစပါတယ္။ တစ္ေယာက္ အလိုက္ တစ္ေယာက္သိျခင္း၊ သည္းခံနိုင္ျခင္း၊ ခ်စ္သူအတြက္ ဘာမဆို ျဖည့္ဆည္းေပးခ်င္ျခင္း စတဲ့ စိတ္ေစတနာေတြကလဲ ရင္ထဲမွာ လွ်ံထြက္ေနတဲ့ ပန္းခင္းေသာ လမ္း ကာလေပါ့ဗ်ာ။

စီရိုတိုနင္
သင့္ရဲ့အေတြးေတြ ရည္မွန္းခ်က္ေတြ ခံစားမွဳေတြ အားလံုးထဲမွာ ခ်စ္သူပါ၀င္ေနေအာင္ ဒီပစၥည္းေလးက စြမ္းေဆာင္ေပးပါတယ္။
အဆင့္(၃)ခိုင္ျမဲစြာ လက္တြဲမိျခင္း
ဒီအခ်ိန္မွာ အေရးပါတာက ေအာက္စီတိုစင္နဲ့ ေဗဇိုပရက္စင္ (oxytocin and vasopressin) တို့ ျဖစ္ပါတယ္။ (အဲဒီ ေအာက္စီတိုစင္ဆိုတာ လူသားေတြမွာ ကာမဂုဏ္ခံစားမွဳ အထြတ္အထိပ္ (Orgasm) အခ်ိန္မွာလဲ ထြက္တဲ့ အာနိသင္ ၾကီးမားလွတဲ့ ေဟာ္မုန္းတစ္မ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္)
ဒီေဟာ္မုန္းရဲ့ ပမာဏဟာ ႏွစ္ေယာက္တူတူ ေနေနတဲ့ အခ်ိန္မွာ ေက်နပ္ႏွစ္သိမ့္မွဳ၊ နီးကပ္ရင္းႏွီးမွဳေတြရဲ့ ပမာဏနဲ့ တိုက္ရိုက္ အခ်ိဳးက်ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ နက္နက္ရွိဳင္းရွိဳင္း ပြင့္ပြင့္လင္းလင္း အတူေနဖူးေလေလ၊ ပိုခ်စ္ၾကေလ လို့ ပညာရွင္မ်ားက ဆိုပါတယ္။
(ထူးဆန္းတာတစ္ခုက ကေလးက အေမ့နို့ကို စို့ခ်ိန္မွာလဲ မိခင္မွာ ဒီေဟာ္မုန္းထြက္ျပီး ကေလးနဲ့ အေမၾကားက ခ်စ္ျခင္းေမတၱာကိုလဲ ျမဲျမံၾကီးထြား လာေစပါတယ္။ နယူးေယာက္ တကၠသိုလ္က ပါေမာကၡ ေဒါက္တာ Diane Witt ရဲ့စမ္းသပ္ခ်က္အရ သိုးေတြ ၾကြက္ေတြမွာ မိခင္ေတြကို ေအာက္စီတိုစင္ ရဲ့ အာနိသင္ ပိတ္ဆို့တဲ့ ေဆးေတြ ေပးထားလိုက္ရင္ သားငယ္ေတြကို မိခင္ေတြက ဂရုမစိုက္ေတာ့ဘူး လို့ အေသအခ်ာ ေတြ႔ရွိထားရလို့ ကေလးနို့မတိုက္တဲ့ မိခင္ေတြနဲ့ ကေလးေတြ သိပ္နီးစပ္က်တာ ျဖစ္ပါတယ္။)
ေဗဇိုပရက္စင္က လိင္မွဳကိစၥျပီးမွ ထြက္တဲ့ ေဟာ္မုန္း ျဖစ္ျပီး သူ့ရဲ့အာနိသင္ကေတာ့ ေတာ္ေတာ္ၾကာၾကာ ခံတယ္လို့ သိရပါတယ္။ ဒီေဟာ္မုန္းေလးေၾကာင့္ ဘယ္ေလာက္ေ၀းေနေန၊ ဒါမွမဟုတ္ ရန္ေတြဘာေတြ ျဖစ္ထားလဲ မျပတ္နိုင္တာ ျဖစ္တယ္လို့ သိရပါတယ္။

(ဒီေဟာ္မုန္းေတြအားလံုးဟာ လအနည္းငယ္ပဲ သက္တမ္းရွိျပီး တျဖည္းျဖည္း အာနိသင္ ေလ်ာ့လာတတ္တဲ့ သေဘာရွိတာကို စာဖတ္သူမ်ားအားလံုး သိၾကမယ္ ထင္ပါတယ္။ ဒါေတြ ေလ်ာ့သြားတဲ့ အခ်ိန္ေရာက္တိုင္း သူနဲ႔ကိုယ္ ႏွစ္ေယာက္စလံုးမွာ ျပန္ထြက္လာေအာင္ (နားလည္မွဳေတြ သံေယာဇဥ္ေတြ ခိုင္ျမဲေနျမဲ ျဖစ္ေအာင္) ေမတၱာနဲ႔ တစ္ဖန္ ျပန္လည္သစ္ဆန္းေအာင္ ဖန္တီးနိုင္သူေတြကေတာ့ လူ႔ဘ၀ရဲ့ တန္ဖိုးအရွိဆံုး လို့ေခၚနိုင္တဲ့ အခ်စ္စစ္စစ္ကို ရရွိပိုင္ဆိုင္နိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။